11 yıl önce Suriye cumhurbaşkanına karşı barışçıl bir ayaklanma, tam ölçekli bir iç savaşa dönüştü. Çatışma 380.000'den fazla insanı öldürdü, şehirleri harap etti ve başka ülkelerde çekildi.
Suriye savaşı nasıl başladı?
Çatışma başlamadan önce bile, birçok Suriyeli, 2000 yılında öldükten sonra babası Hafız'ın yerini alan Cumhurbaşkanı Beşar Esad'ın yönetimindeki yüksek işsizlik, yolsuzluk ve siyasi özgürlük eksikliğinden şikayet ediyordu.
Mart 2011'de, komşu ülkelerdeki baskıcı yöneticilere karşı ayaklanmalardan esinlenerek güneydeki Deraa kentinde demokrasi yanlısı gösteriler patlak verdi.
Suriye hükümeti muhalefeti bastırmak için ölümcül güç kullandığında, cumhurbaşkanının istifasını talep eden protestolar ülke çapında patlak verdi.
Huzursuzluk yayıldı ve baskılar yoğunlaştı. Muhalefet destekçileri, önce kendilerini savunmak ve daha sonra bölgelerini güvenlik güçlerinden kurtarmak için silaha sarıldılar. Esad, "dış destekli terörizm" dediği şeyi ezeceğine yemin etti.
Şiddet hızla arttı ve ülke iç savaşa girdi. Yüzlerce isyancı grup ortaya çıktı ve çatışmanın Suriyeliler arasında Esad için veya Esad'a karşı bir savaştan öteye geçmesi uzun sürmedi. Yabancı güçler taraf tutmaya, para, silah ve savaşçılar göndermeye başladı ve kaosun kötüleşmesiyle birlikte İslam Devleti (İD) grubu ve El Kaide gibi aşırılık yanlısı cihatçı örgütler devreye girdi. Bu, onları büyük bir tehdit olarak gören uluslararası toplumdaki endişeleri derinleştirdi.
Özyönetim hakkını isteyen ancak Esad'ın güçleriyle savaşmayan Suriyeli Kürtler, çatışmaya başka bir boyut kattı.
Kaç kişi öldü?
Yerinde bir kaynak ağına sahip İngiltere merkezli bir izleme grubu olan Suriye İnsan Hakları Gözlemevi (SOHR), Aralık 2020'ye kadar 116.911 sivil olmak üzere 387.118 kişinin ölümünü belgeledi.
Ücret, hükümet hapishanelerinde işkenceden öldüğüne inanılan 88.000 sivil de dahil olmak üzere kayıp olduğunu ve öldüğü sanılan 205.300 kişiyi içermiyordu.
Ülkenin dört bir yanındaki aktivistlerden gelen bilgilere dayanan İhlal Belgeleme Merkezi adlı bir diğer izleme grubu, sivillere yönelik saldırılar da dahil olmak üzere uluslararası insani hukuk ve insan hakları hukuku ihlalleri olarak gördüklerini kaydetti.
Aralık 2020 itibarıyla 135.634 sivil dahil olmak üzere 226.374 savaşla bağlantılı ölüm belgelenmişti.
BM çocuk ajansı Unicef'e göre yaklaşık 12 bin çocuk öldürüldü veya yaralandı.
Hükümetin kilit destekçileri Rusya ve İran olurken, Türkiye, Batılı güçler ve birkaç Körfez Arap ülkesi son on yılda muhalefeti değişen derecelerde destekledi.
Savaştan önce Suriye'de askeri üsleri bulunan Rusya, 2015 yılında Esad'ı desteklemek için savaşın gidişatını hükümetin lehine çevirmede çok önemli olan bir hava harekatı başlattı.
Rus ordusu, saldırılarının yalnızca "teröristleri" hedef aldığını söylüyor, ancak aktivistler düzenli olarak ana akım isyancıları ve sivilleri öldürdüklerini söylüyor.
İran'ın Esad'a yardım etmek için yüzlerce asker konuşlandırdığına ve milyarlarca dolar harcadığına inanılıyor.
İran tarafından silahlandırılan, eğitilen ve finanse edilen binlerce Şii Müslüman milis - çoğu Lübnan'ın Hizbullah hareketinden, ayrıca Irak, Afganistan ve Yemen'den - Suriye ordusunun yanında savaştı.
ABD, İngiltere ve Fransa başlangıçta "ılımlı" isyancı gruplar olarak gördükleri gruplara destek sağladılar. Ancak cihatçılar silahlı muhalefette baskın güç olduklarından beri ölümcül olmayan yardıma öncelik verdiler.
ABD liderliğindeki küresel bir koalisyon, Suriye Demokratik Güçleri (SDG) adlı Kürt ve Arap milislerin bir zamanlar kuzeydoğuda IŞİD militanları tarafından tutulan bölgeyi ele geçirmesine yardımcı olmak için 2014'ten beri Suriye'de hava saldırıları düzenledi ve özel kuvvetler konuşlandırdı.
Türkiye, muhalefetin büyük bir destekçisi, ancak odak noktası, SDG'ye hakim olan Kürt YPG milislerini kontrol altına almak için isyancı grupları kullanmak ve onu Türkiye'deki yasaklı bir Kürt isyancı grubun bir uzantısı olmakla suçlamak oldu.
Türk birlikleri ve müttefik isyancılar, Suriye'nin kuzey sınırı boyunca toprakları ele geçirdi ve hükümet güçlerinin İdlib'in son muhalefet kalesine yaptığı topyekün saldırıyı durdurmak için müdahale etti.
İran etkisine karşı koymaya istekli olan Suudi Arabistan, krallığın Körfez rakibi Katar gibi savaşın başında isyancıları silahlandırdı ve finanse etti.
Bu arada İsrail, İran'ın Suriye'deki "askeri sağlamlığı" dediği şeyden ve İran silahlarının Hizbullah'a ve diğer Şii milislere gönderilmesinden o kadar endişe duyuyor ki, onları engellemek için artan sıklıkta hava saldırıları düzenledi.
Ülke nasıl etkilendi?
SOHR'ye göre, yüzbinlerce ölüme neden olmanın yanı sıra, çatışma sonucunda 2,1 milyondan fazla sivil yaralandı veya kalıcı sakatlıklara uğradı.
Suriye'nin savaş öncesi 22 milyonluk nüfusunun yarısından fazlası evlerinden kaçtı. Çoğu kamplarda yaşayan 6,7 milyonu ülke içinde yerinden edilmişken, 5,6 milyonu yurtdışında mülteci olarak kayıtlı. Yüzde 93'üne ev sahipliği yapan komşu Lübnan, Ürdün ve Türkiye, yakın tarihin en büyük mülteci göçlerinden biriyle başa çıkmakta zorlandı. Bir milyon Suriyeli mülteci çocuk sürgünde doğdu.
BM'ye göre Ocak 2021 itibarıyla Suriye'de 13,4 milyon insan, 6 milyonu acil ihtiyaç dahilinde olmak üzere bir tür insani yardıma ihtiyaç duyuyordu. Her gün 12 milyondan fazla insan yeterli yiyecek bulmak için mücadele ediyordu ve yarım milyon çocuk kronik olarak yetersiz besleniyordu.
Geçtiğimiz yıl, insani kriz, Suriye para biriminin değerinin sert bir şekilde düştüğünü ve gıda fiyatlarının tarihi yükseklere ulaştığını gören, benzeri görülmemiş bir ekonomik krizle şiddetlendi. Ek olarak, ülke, sınırlı test kapasitesi ve harap olmuş bir sağlık sistemi nedeniyle gerçek kapsamı bilinmeyen bir Covid-19 salgını yaşadı.
Ülkedeki tüm mahalleler ve hayati altyapı da on yıl süren çatışmalardan sonra harabeye dönüyor. BM uydu analizi, 2016 yılının sonlarında hükümet tarafından yeniden ele geçirilmeden önce yalnızca Halep şehrinde 35.000'den fazla yapının hasar gördüğünü veya tahrip edildiğini ortaya koydu.
Ve koruma statüsüne rağmen, Mart 2020 itibarıyla İnsan Hakları için Doktorlar tarafından 350 ayrı tıbbi tesise yapılan 595 saldırı belgelendi ve 923 sağlık personelinin ölümüyle sonuçlandı. Bu tür saldırılar, ülke hastanelerinin yalnızca yarısını tamamen işlevsel hale getirdi.
Suriye'nin zengin kültürel mirasının çoğu da tahrip edildi. IŞİD militanlarının Palmira antik kentinin bazı kısımlarını kasıtlı olarak havaya uçurmasıyla, ülkenin Unesco Dünya Mirası alanlarının altı da önemli ölçüde hasar gördü.
BM savaş suçları müfettişleri bütün tarafları "en iğrenç ihlalleri" işlemekle suçladılar. Son raporlarına göre, "Suriyeliler, yoğun nüfuslu bölgelerde çok sayıda hava bombardımanına maruz kaldılar; faillerin orta çağ yazıtları boyunca nüfusu kasıtlı olarak aç bıraktıkları ve insani yardıma yönelik savunulamaz ve utanç verici kısıtlamalara uğrayan kimyasal silah saldırılarına ve günümüz kuşatmalarına maruz kaldılar" diyor.
Şimdi ülkenin kontrolü kimde?
Hükümet, Suriye'nin en büyük şehirlerinin kontrolünü yeniden ele geçirdi, ancak ülkenin büyük bir kısmı hala isyancılar, cihatçılar ve Kürtlerin önderliğindeki SDG tarafından tutuluyor.
Kalan son muhalefet kalesi, kuzeybatıdaki İdlib ilinde ve kuzey Hama ile batı Halep vilayetlerinin komşu kısımlarında bulunuyor.
Bölgede El Kaide ile bağlantılı Hayat Tahrir el-Şam (HTŞ) adlı cihatçı bir ittifak hakimdir, ancak aynı zamanda ana akım isyancı gruplara da ev sahipliği yapmaktadır. Bir milyonu çocuk olmak üzere tahmini 2,7 milyon yerinden edilmiş insan burada yaşıyor ve bunların çoğu kamplarda ağır koşullarda yaşıyor.
Mart 2020'de Rusya ve Türkiye, hükümetin İdlib'i geri alma girişimini durdurmak için ateşkes sağladı. O zamandan beri göreceli bir sakinlik var, ancak her an bozulabilir.
Ülkenin kuzeydoğusundaki Türk kuvvetleri ve müttefik Suriyeli isyancılar, sınırın Suriye tarafında Kürt YPG milislerinden uzak bir "güvenli bölge" oluşturmak için Ekim 2019'da SDG'ye karşı bir saldırı başlattılar ve 120 km'lik (75 mil) bir alanı işgal ettiler. ) o zamandan beri uzun uzadı.
Saldırıyı durdurmak için QSD, Suriye ordusunun yedi yıldır ilk kez Kürt yönetimindeki bölgeye geri döndüğünü gören Suriye hükümetiyle anlaşma yaptı. Hükümet, nihayetinde tam kontrolünü yeniden kazanacağına söz verdi.
Savaş hiç bitecek mi?
Yakın zamanda olacak gibi görünmüyor ama herkes siyasi bir çözümün gerekli olduğu konusunda hemfikir.
BM Güvenlik Konseyi, "karşılıklı mutabakat temelinde oluşturulan" bir geçiş yönetim organı öngören 2012 Cenevre Bildirisi'nin uygulanması çağrısında bulundu.
Birleşmiş Milletler arabuluculuğundaki dokuz barış görüşmeleri - Cenevre II süreci olarak bilinir - ilerleme kaydedemedi, Başkan Esad herhangi bir anlaşmanın bir parçası olarak istifa etmesi gerektiği konusunda ısrar eden siyasi muhalefet gruplarıyla müzakere etmeye isteksiz görünüyor.
Rusya, İran ve Türkiye, 2017 yılında Astana süreci olarak bilinen paralel siyasi görüşmeler başlattı.
Ertesi yıl, 150 üyeli bir komite oluşturmak için yeni bir anayasa yazmak için bir anlaşmaya varıldı ve bu da BM tarafından denetlenen özgür ve adil seçimlere yol açtı. Ancak Ocak 2021'de, BM özel elçisi Geir Pedersen herhangi bir reform taslağı hazırlamaya bile başlamadıklarından yakınıyordu.
Pedersen ayrıca, Suriye'de faaliyet gösteren beş yabancı orduyla uluslararası toplumun, çatışmanın çözümlerinin yalnızca Suriyelilerin elinde olduğunu iddia edemeyeceğini kaydetti.
